Tag Archives: พระราชมงคลรังษี (หลวงตาชี)

พลังความคิด
จิตฺเตน  นียติ  โลโก         จิตฺเตน  ปริกสฺสติ
จิตฺตสฺส  เอกธมฺมสฺส      สพฺเพว  วสมนฺวคู.
ความคิดย่อมนำโลกไป    ความคิดทำให้โลกดิ้นรน
บุคคลทั้งหลายตกอยู่ในอำนาจของความคิดอย่างเดียวกันเท่านั้น
“อยู่คนเดียวให้ระวังความคิด  อยู่กับมิตรให้ระวังวาจา”  ความคิดมันมีอิทธิพล อาจจะดลบันดาลให้คนเราทำอะไรก็ได้  ตามอำนาจอิทธิพลของความคิดนั้น  ความคิดมันเป็นได้ทั้งมิตร เป็นได้ทั้งศัตรู เป็นได้ทั้งฝ่ายสร้าง เป็นได้ทั้งฝ่ายทำลาย  และเป็นอะไรได้อีกมากมายหลายประการ คือ มันเป็นเสมือนหนึ่งว่าดาบสองคม  ใช้ถูกใช้เป็นมันก็ให้คุณ  แต่ถ้าใช้ไม่เป็น ใช้ผิด มันก็ให้โทษ  เจ้าความคิดนี้มันก็เหมือนกัน  คิดดีก็เป็นศรีแก่ตัว  แต่ถ้าคิดชั่วก็พาตัวฉิบหาย  ทำลายทุกสิ่งทุกอย่าง  นี่คืออิทธิพลของความคิดในฝ่ายแห่งความชั่ว  ถ้าคนเราคิดชั่วมาก ๆ เข้า เจ้าความคิดชั่วนี้แหละ มันก็จะรบเร้าผลักดันให้คนเราพูดชั่วและทำชั่ว  ในทำนองเดียวกัน  ในฝ่ายแห่งความดี ถ้าคนเราคิดแต่เรื่องที่ดี ๆ  นาน ๆ เข้าก็จะเร้าให้คนเราพูดแต่เรื่องที่ดี ๆ และก็ประกอบกระทำแต่ความดี
สังคมใดที่มากไปด้วยคนคิดชั่ว  สังคมนั้นก็เต็มไปด้วยคนพูดชั่ว คนทำชั่ว  พฤติกรรมที่แสดงออกทางกาย ทางวาจา ของคนคิดชั่ว  ก็มีแต่เรื่องเป็นพิษเป็นภัยแก่สังคมนานัปการ  บ้านเมืองระส่ำระสายวุ่นวายไปทุกหย่อมหญ้า  สาเหตุสำคัญก็เกิดจากอิทธิพลของคนคิดชั่วนั้นเองเป็นผู้ก่อขึ้น  แต่ถ้าหากสังคมใดมากไปด้วยคนคิดดี  สังคมนั้นก็มีแต่คนพูดดี คนทำดี ทุกหนทุกแห่งแข่งกันประกอบคุณงามความดี  เป็นศรีทั้งแก่ตนและสังคมส่วนรวม ประเทศชาติ  ความสงบสุขและความปลอดภัยในชีวิตประจำวัน   ก็เกิดขึ้นในสังคมแห่งการอยู่ร่วมกัน
เรื่องของความคิดนี้  มีคนเคยทูลถามพระพุทธเจ้าว่า
“อะไรนำโลกไป  อะไรทำให้โลกดิ้นรน?  บุคคลทั้งหลายตกอยู่ในอำนาจของอะไร?
พระพุทธองค์ทรงตอบว่า
“ความคิดนำโลกไป ความคิดทำโลกให้ดิ้นรน
บุคคลทั้งหลาย ตกอยู่ในอำนาจอิทธิพล
ของความคิดอย่างเดียวเท่านั้น”
อธิบายว่า คำว่า “โลก” ในที่นี้ หมายถึงโลกคือหมู่มนุษย์คือมนุษย์โลก  ไม่ได้หมายถึงโลกคือแผ่นดิน  โลกคือหมู่มนุษย์จะดำเนินไปในทางทิศไหน  ก็สุดแล้วแต่ความคิดของมนุษย์จะนำไป จะไปทางดีหรือทางชั่ว ทางสงบ  หรือทางวุ่นวาย ทางสงเคราะห์อนุเคราะห์ ทางเมตตากัน หรือทางเบียดเบียนกัน  ก็สุดแล้วแต่ผู้นำโลกคือ “ความคิด”  วิถีชีวิตขึ้นอยู่กับความคิดเป็นผู้นำทาง  ความคิดเป็นมัคคุเทศก์  เป็นเหตุให้คนเดินตามเหมือนคนนำเที่ยวอย่างนั่นแหละ สุดแล้วแต่ผู้นำ ผู้นำจะพาไปที่ไหน ก็ไปกันที่นั้น  ความคิดมันมีอิทธิพลต่อวิถีชีวิตของคนเราเป็นอันมาก  ถ้าหากคนเราคิดเรื่องอะไรกันบ่อย ๆ ในที่สุดก็จะพูดและทำตามอิทธิพลของความคิดนั้น  ทั้งนี้ ก็เพราะพลังแห่งความคิดนั้นเองผลักดันให้เป็นไป  บุคคลมีกระแสความคิดพุ่งแรงไปในทางใด  วิถีชีวิตของเขาก็หันเหไปตามทางแห่งความคิดนั้น  นี่คือความหมายของคำว่า “ความคิดนำโลกไป”
ความคิดทำให้โลกดิ้นรน  โลกคือหมู่มนุษย์ดิ้นรน ก็เพราะจิตดิ้นรน หรือความคิดของคนนั้นเองดิ้นรน  คนเรากระเสือกกระสนดิ้นรนไปตามอำนาจความคิดของตน  โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ความคิดที่ตกอยู่ภายใต้อำนาจของกิเลส เช่น โลภะ คิดโลภอยากได้ของคนอื่นมาเป็นของตน  ทำให้บุคคลดิ้นรนไปในทางโลภมากอยากได้ไม่เลือกทาง  เอาทุกอย่างขอให้ได้มาสนองความอยาก คดโกง คอร์รัปชั่น ฉ้อราษฎร์บังหลวง ปล้นสดมภ์ ตีชิง วิ่งราว กล่าวตู่ กรรโชค ฆ่าเจ้าเอาของ นี่คือลักษณะของความคิดที่เต็มไปด้วยความโลภ  ก็บังคับให้บุคคลกระเสือกกระสนดิ้นรนไปในทางทำความชั่วนานาประการ  แล้วแต่อำนาจของความโลภจะชักจูงไป  ความคิดที่เป็นไปด้วยอิทธิพลของโทสะ  ก็ทำให้บุคคลกระเสือกกระสนดิ้นรนไปในการเบียดเบียน  การฆ่าฟันรันแทง  ทำลายล้างผลาญซึ่งกันและกัน  ส่วนความคิดที่เป็นไปด้วยอำนาจอิทธิพลของโมหะ  ก็ทำให้บุคคลดิ้นรนไปในทางลุ่มหลงมัวเมา  ประมาทขาดสติ  ทำในสิ่งที่ไม่ควรทำ พูดในเรื่องที่ไม่ควรพูด นี่คือความหมายคำว่า “ความคิดทำให้โลกดิ้นรน”
บุคคลทั้งหลายตกอยู่ในอำนาจอิทธิพลของความคิดอย่างเดียวเท่านั้น  ข้อนี้ หมายความว่า ความคิดเป็นผู้ลิขิตชีวิตของคนทุกคน  คนเราจะชั่ว จะดี จะมี จะจน จะโง่ จะฉลาด จะเสื่อม จะเจริญ อะไร ก็ตกอยู่ภายใต้อำนาจอิทธิพลของความคิดแต่อย่างเดียว  คำว่า “ความคิด” ในที่นี้ก็โปรดเข้าใจให้ถูกต้องด้วยว่า หมายถึงเจตนาความตั้งใจ คือตั้งใจคิด  ไม่ใช่ความเพ้อฝัน ลม ๆ แล้ง ๆ เช่น คิดอยากเป็นเศรษฐีในทางลัด คิดอยากรับมรดก  แบบนี้มันเป็นความละเมอเพ้อฝันเท่านั้น  มนุษย์ทุกรูปทุกนามเป็นไปตามอำนาจอิทธิพลของความคิด คิดดีวิถีชีวิตก็ดำเนินไปด้วยความราบรื่น  ประสบกับความเจริญก้าวหน้าอันเป็นยอดปรารถนา  แต่ถ้าคิดไม่ดีวิถีชีวิตก็กระเสือกกระสนดิ้นรนไปตามอำนาจกิเลสตัณหา  พาให้ตกทุกข์ได้ยากลำบากเดือดร้อนนานัปการ  นี่คือความหมายของคำว่า “บุคคลทั้งหลายตกอยู่ในอำนาจของความคิดอย่างเดียวเท่านั้น”
เมื่อเราทุกคนทราบแล้วว่า ความคิดของคนเรามีอิทธิพลต่อการดำเนินชีวิต  และอนาคตของเรามากเช่นนี้  เราก็ควรจะสร้างแนวโน้มความคิดของเราให้ดี  วางแนวความคิดของเราให้ถูกต้องชอบธรรม หมายถึงความตั้งใจในทางที่ดีนั้นเอง  คือคนเราจะทำอะไรให้ได้ผลดี  สำเร็จประโยชน์แก่ตนและคนอื่น  เริ่มแรกก็จะต้องมีความตั้งใจดีเสียก่อน  พยายามสร้างกระแสจิตของเราให้พุ่งไปในทางที่ดี ในทางสุจริต ความตั้งใจในทางที่ดีนี้ เช่น ตั้งใจอยู่เสมอว่า เราจะต้องเป็นคนดี เป็นพระดี เป็นพ่อดี เป็นแม่ดี เป็นครูเป็นอาจารย์ดี เป็นหัวหน้าหมู่หัวหน้าคณะดี เป็นผู้ปกครองดี เป็นผู้นำ  เป็นอะไรก็ต้องเป็นให้ดี  ตั้งใจที่จะทำแต่ความดี เพราะความคิดของคนเราพุ่งไปในทางใด กระแสจิตน้อมไปในทางใด วิถีชีวิตของคนเราก็ย่อมดำเนินไปในทางนั้น  ตามที่กล่าวมานี้  พอจะมองเห็นได้แล้วว่า ความคิดมีความสำคัญเพียงไร  ด้วยเหตุนี้ คนเราจึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องตั้งความคิดไว้ในทางที่ดี ที่ถูกต้องและชอบธรรม
อีกอย่างหนึ่ง คนเราควรมีความคิดในการต่อสู้กับอุปสรรค ชีวิตทุกชีวิตย่อมต้องประสบกับอุปสรรคมากบ้าง น้อยบ้าง หนักบ้าง เบาบ้าง  ตามส่วนแห่งการงานที่กระทำลงไป  เข้าหลัก “ทำดีต้องมีมาร ทำงานต้องมีอุปสรรค” งานใหญ่ อุปสรรคก็ใหญ่  เหมือนเรือใหญ่ต้องคลื่นใหญ่ ฉะนั้น  คนที่จะต้องผ่านอุปสรรคไปได้นั้น  ต้องเป็นคนที่มีความคิดในทางต่อสู้ ในทางเผชิญหน้า ไม่ใช่คิดในทางหนี   ถ้าเราคิดสู้เราก็เอาชนะอุปสรรคได้  แต่ถ้าเราคิดหนี ก็พ่ายแพ้แก่อุปสรรคนั้น อุปสรรคมันก็เหมือนสุนัขดุ เมื่อเราเผชิญหน้ากับสุนัขดุ ถ้าเราวิ่งหนี สุนัขก็จะกระโดดเข้ากัดเราทันที  แต่ถ้าเราจ้องหน้าสู่กับมัน  มันก็จะถอยไม่กล้ากระโดดเข้ามากัด เพราะมันกลัวถูกโต้กลับ ในทำนองเดียวกัน  เมื่อเราพบกับอุปสรรค  ถ้าเราคิดหนี มันก็จะขยี้เราทันทีทันควัน  ถ้าเรากัดฟันฮึดสู้  มันก็หมดประตูที่จะสู้เราได้แล้วก็พ่ายแพ้ไปในที่สุด  มนุษย์ที่จะต่อสู้กับชีวิต ก็ต้องใช้พลังความคิด กำลังใจเป็นอันมาก เราจำเป็นจะต้องสร้างความคิดในการต่อสู้กับอุปสรรคนานาประการรอบด้านทีเดียว คนที่ประสบความสำเร็จมีความรุ่งโรจน์ในชีวิตนั้น ล้วนแล้วแต่เป็นคนมีพลังความคิดอันเข้มแข็ง สามารถเอาชนะอุปสรรคทุกอย่างได้ ไม่มีปัญหา
ความสำคัญของความคิด เพื่อให้ทุกคนมองเห็นความสำคัญของความคิด ก็ขออ้างพุทธภาษิตที่พระพุทธองค์ตรัสไว้ว่า
มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา   มโนเสฏฺฐา มโนมยา
มนสา เจ ปทุฏฺเฐน       ภาสติ วา กโรติ วา
ตโต นํ ทุกฺขมนฺเวติ      จกฺกํว วหโต ปทํ.
สิ่งทั้งหลายทั้งปวงมีความคิดเป็นประธาน, สำคัญที่ความคิด ย่อมสำเร็จได้ด้วยความคิด ถ้าคนคิดไม่ดี ย่อมพูดไม่ดี และทำไม่ดี หลังจากนั้น ความทุกข์ย่อมตามเขาไป เหมือนล้อเกวียนหมุนไปตามรอยเท้าโคที่ลากเกวียนไป ฉะนั้น
มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา     มโนเสฏฺฐา  มโนมยา
มนสา เจ ปสนฺเนน        ภาสติ วา กโรติ วา
ตโต นํ สุขมนฺเวติ          ฉายาว อนุปายินี.
สิ่งทั้งหลายทั้งปวงมีความคิดเป็นประธาน สำคัญที่ความคิด สำเร็จได้ด้วยความคิด ถ้าคนคิดดี ย่อมพูดดี และทำดี หลังจากนั้น ความสุขย่อมตามเขาไป ดุจเงาตามตนไป ฉะนั้น
ตามความหมายของพุทธภาษิตนี้ ชี้ให้เห็นชัดว่า ความคิดเป็นสิ่งที่สำคัญที่สุด ซึ่งมีอำนาจอิทธิพลในการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตของคนเรา เปลี่ยนแปลงสังคม เปลี่ยนแปลงโลก เมื่อความคิดเปลี่ยนไป การดำเนินชีวิตของคนเราก็ย่อมเปลี่ยนไปด้วย การเปลี่ยนไปแห่งการดำเนินชีวิตของคนเรา ย่อมหมายถึงการเปลี่ยนแปลงสังคม เมื่อสังคมเปลี่ยนไป โลกก็ย่อมเปลี่ยนไปด้วย เพราะสังคมแต่ละสังคมประกอบกันขึ้นเป็น “โลกมนุษย์” เมื่อมนุษย์ในโลกมีแนวความคิดมุ่งไปสู่ความเจริญก้าวหน้าทางวัตถุเป็นจุดหมายปลายทางของชีวิต พวกเขาก็ย่อมพากันมุ่งแสวงหาวัตถุเป็นจุดสำคัญ สาละวนวุ่นวายขวนขวายแต่ในเรื่องวัตถุ แต่ถ้าแนวความคิดของคนในโลกมุ่งไปสู่ความเจริญก้าวหน้าทางจิตใจเป็นสำคัญ แข่งขันกันพัฒนาจิตใจว่าใครจะมีจิตใจสูงด้วยคุณธรรมกว่ากัน คนที่จะได้รับการยกย่องนับถือมากที่สุด คือคนที่มีจิตใจสูงที่สุดด้วยคุณธรรม
ด้วยเหตุผลดังที่กล่าวมานี้ คนเราทุกคนจึงควรหาอุบายฝึกจิตใจของตนให้คิดไปแต่ในทางชอบธรรม อย่าปล่อยจิตให้คิดอะไรไปตามอารมณ์ชักจูง เดี๋ยวจะยุ่งกันใหญ่
ปล่อยให้ยุ่ง แล้วมันแย่ แก้มันยาก
ยิ่งยุ่งมาก มันยิ่งแย่ แก้ไม่ไหว
อย่าปล่อยยุ่ง นานนัก จะหนักใจ
ยิ่งนานไป ยิ่งยุ่งมาก ลำบากครัน
อุบายสำหรับฝึกจิตให้คิดแต่ในที่ดีที่ชอบนั้น ก็ได้แก่การฝึกจิตตามแบบสมถกัมมัฏฐาน และวิปัสสนากัมมัฏฐาน นั้นเอง  ในยุคก่อนนิยมฝึกโดยใช้อนุสสติ ๑๐ ประการเป็นอารมณ์ คือ
๑. พุทธานุสสติ ระลึกถึงพระพุทธ
๒. ธัมมานุสสติ ระลึกถึงพระธรรม
๓. สังฆานุสสติ ระลึกถึงพระสงฆ์
๔. สีลานุสสติ ระลึกถึงศีลของตน
๕. จาคานุสสติ ระลึกถึงทานที่ตนได้บริจาคแล้ว
๖. เทวตานุสสติ ระลึกถึงเทวดา (เทวธรรม)
๗. อุปสมานุสสติ ระลึกถึงความสงบ (นิพพาน)
๘. มรณัสสติ ระลึกถึงความตาย
๙. กายคตาสติ ระลึกถึงกายของตน-คนอื่น-ไม่สวย-ไม่งาม
๑๐. อานาปานัสสติ ระลึกถึงลมหายใจเข้า-ออก
การฝึกจิตตามแบบอนุสสติ ๑๐ ประการนี้ เป็นวิธีสร้างแนวโน้มให้จิตคิดแต่ในทางที่ดีมีคุณค่า ส่งเสริมให้จิตสูงขึ้นด้วยคุณธรรม การไหว้พระ สวดมนต์ สาธยายธรรม ทำวัตรเช้า-ทำวัตรเย็น ทุกวันมิได้ขาด ก็สามารถอบรมจิตให้คิดอยู่แต่ในทางที่เป็นบุญกุศล ส่งผลให้เกิดความคิดชอบ อันเป็นองค์ประกอบของอริยมรรคมีองค์ ๘ คือ “สัมมาสังกัปปะ” ความดำริชอบ อันเป็นองค์ประกอบของอริยะมรรคมีองค์ ๘ ในหมวดของปัญญา (สัมมาทิฏฐิ-สัมมาสังกัปโป)
การฝึกจิตโดยใช้ คุณพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เป็นอารมณ์ ในสังคมชาวพุทธทั้งหลายดูจะใช้กันมากที่สุด และก็ปรากฏว่าได้ผลดีที่สุดด้วย เพราะชาวพุทธทั้งหลายมีความเคารพศรัทธา เลื่อมใสในคุณพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์อยู่แล้ว เมื่อน้อมจิตให้ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย จิตใจก็จะแนบสนิทสถิตใกล้ชิดกับคุณพระตลอดเวลา คุณพระมีลักษณะเป็นความสงบ ความสะอาด และความสว่าง การระลึกถึงคุณพระบ่อย ๆ สม่ำเสมอ ตลอดเวลา ทุกเช้า ทุกเย็น ไม่เว้นแต่ละวัน นาน ๆ เข้าจิตใจของเราก็จะเกิดความสงบ ความสะอาด และความสว่าง อันเป็นแนวทางสร้างจิตให้คิดอยู่แต่ในที่ดี ที่ถูกต้องชอบธรรม
วิธีปฏิบัติ ในการฝึกจิตตามแบบ พุทธานุสสติ รำลึกถึงพระคุณของพระพุทธ, ธัมมานุสสติ รำลึกถึงพระคุณของพระธรรม, สังฆานุสสติ รำลึกถึงพระคุณของพระสงฆ์นั้น ก่อนนอนทุกคืน ถ้าที่บ้านมีห้องพระ มีหิ้งพระก็ให้เข้าไปในห้องพระ กราบพระเสียก่อน ๓ ครั้ง แล้วกล่าวคำนมัสการพระรัตนตรัยว่า
อะระหัง  สัมมาสัมพุทโธ  ภะคะวา,  พุทธัง        ภะคะวันตัง  อะภิวาเทมิ (กราบลง)
สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม, ธัมมัง นะมัสสามิ (กราบลง)
สุปะฏิปันโน  ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ, สังฆัง นะมามิ (กราบลง)
ถ้ากล่าวคำไหว้พระไม่ได้ เพียงแต่กราบพระด้วยความเคารพ ๓ ครั้งก็พอ ขอให้ทำด้วยความเคารพและตั้งใจ แล้วให้นั่งอยู่ในท่าอันสงบ จะนั่งพับเพียบ นั่งขัดสมาธิก็ได้ ถ้าจำเป็นจริง ๆ นั่งบนเก้าอี้ก็ได้ แล้วให้สำรวมกาย วาจา ใจ ให้อยู่ในอาการแห่งความสงบ จากนั้นก็ให้ค่อย ๆ หลับตา ภาวนาในใจว่า “พุทโธ, ธัมโม, สังโฆ” เรื่อยไป ซ้ำๆ บ่อยๆ อยู่อย่างนั้นแหละ ติดต่อกันอย่าขาดสาย เริ่มต้นใหม่ ๆ อาจจะใช้เวลาสัก ๑๐ นาที ๒๐ นาทีก็พอ แต่ถ้าสามารถทำได้นานก็ยิ่งดี แต่อย่าให้เกินประมาณสติกำลัง เพราะความรู้จักประมาณยังประโยชน์ให้สำเร็จ เมื่อทำการฝึกจิตพอสมควรแก่เวลาแล้วจึงค่อยนอน พยายามฝึกอยู่อย่างนี้สม่ำเสมออย่าให้ขาด ก็สามารถฝึกจิตให้สงบได้ หลังจากตื่นนอน เมื่อทำ สรีระกิจเรียบร้อยแล้ว ก็ให้เข้าห้องพระแล้ว กราบพระ ๓ ครั้ง แล้วนั่งฝึกจิตดังที่กล่าวมานั้นต่อไป ทำพอสมควรแล้วจึงค่อยไปทำกิจอย่างอื่น ก่อนนอน หลังตื่นนอน ถ้าฝึกหัดทำอย่างนี้สม่ำเสมอ ไม่นานนักก็จักสามารถทำกันได้ นี่คืออุบายวิธีสร้างจิตให้คิดไปแต่ในทางที่ดี ที่ชอบ
พลังความคิดมีอิทธิพลต่อชีวิตของคนเรามาก ดังนั้นหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา พระพุทธเจ้าจึงทรงสอนเน้นหนักในหลักแห่งการฝึกจิต เพราะคนเราสำคัญที่จิต จิตเป็นผู้สั่ง เป็นผู้บงการ จิตเป็นประธาน เป็นหัวหน้า จิตเหมือนนาย กาย วาจา เหมือนบ่าว (คนใช้) การที่เราฝึกจิตตามหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้านั้น เป็นเหตุทำให้จิตใจคิดไปแต่ในทางที่ดี ที่ชอบ ประกอบด้วยลักษณะ ๓ ประการ คือ
เนกขัมมวิตก คิดไปในทางหลีกออกจากกาม
อัพยาปาทวิตก คิดไปในทางไม่พยาบาท
อวิหิงสาวิตก คิดไปในทางไม่เบียดเบียน
การคิดในการออกจากกามนั้น หมายความว่า พยายามอย่าให้จิตใจของเรา มัวเมาลุ่มหลงอยู่แต่ในกามคุณ ๕ คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส รูปสวย เสียงไพเราะ กลิ่นหอม รสอร่อย สัมผัสนิ่มนวล อันเป็นบ่วงแห่งมาร มันคอยล้างผลาญคุณงามความดีของเราตลอดเวลา พยายามคิดในการดึงจิตให้ออกห่างจากกามคุณทั้ง ๕ นั้นเสีย แล้วจิตใจจะได้ปลอดโปร่งเบาสบาย กลายเป็นจิตอิสระ
การไม่คิดพยาบาทอาฆาตจองเวรแก่คนอื่นและสัตว์อื่นนั้น เป็นหลักสำคัญในอันที่จะสร้างสันติสุขให้เกิดแก่ตนเองและคนอื่นที่อยู่ร่วมกัน มีเรื่องอะไรกระทบกระทั่งต่อกัน ก็ควรอภัยยกโทษไม่โกรธเคืองซึ่งกันและกัน ให้มีเมตตา รักใคร่กัน เมื่อใดจิตใจของเรามีเมตตา จะบ่ายหน้าไปทางทิศไหน ก็เจอแต่ไมตรีมิตรภาพ ด้วยเหตุนี้ คนเราทุกคนจึงควรดำริแต่ในการไม่พยาบาทจองเวรกัน
“อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลเก” ความไม่เบียดเบียนกันเป็นสุขในโลก การคิดในการไม่เบียดเบียน ก็คืออย่าคิดเบียดเบียนคนอื่นและสัตว์อื่น ให้ได้รับความทุกข์ความเดือดร้อนด้วยกรรมวิธีต่าง ๆ เช่น ยิงนก ตกปลา กัดปลา ชนไก่ ทำไปด้วยความคะนอง ต้องการความสนุกสนานเพลิดเพลินของตน โดยไม่คำนึงนึกถึงความทุกข์ความเดือดร้อนของคนอื่นและสัตว์อื่น นี่คือการเบียดเบียน ส่วนการคิดไม่เบียดเบียนนั้น ก็คือการคิดในทางให้เกิดกรุณา ความสงสารต้องการช่วยเหลือคนอื่นและสัตว์อื่น ให้พ้นจากความทุกข์ และให้เกิดมุทิตา พลอยดีใจในเมื่อเห็นคนอื่นได้ดี และพ้นจากความทุกข์ ความเดือดร้อนแล้ว นี่คือแนวทางสร้างความคิดให้น้อมไปในทางที่ชอบที่ดี ตามหลักคำสอนในทางพระพุทธศาสนา โปรดพากันนำไปใช้ในชีวิตประจำวันกันเถิด จะเกิดสิริมงคล ส่งผลดีทั้งแก่ตนเอง และสังคมส่วนรวม ตลอดสังคมโลก เป็นนิจนิรันดร